ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΒΡΑΣΚΙΑ
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΜΕ ΚΥΨΕΛΕΣ ΚΙΝΗΤΗΣ ΚΗΡΗΘΡΑΣ
Με την οικονομική υποστήριξη και την αιγίδα
Η γεωγραφική θέση της Κρήτης, το εύκρατο και ήπιο κλίμα που επικρατεί, η αφθονία της σε αργιλικά χώματα και οι έντονες εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων της δημιούργησαν από πολύ νωρίς τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη της κεραμικής τέχνης στο νησί. Από τη μινωική εποχή ως και τα νεότερα χρόνια, η κρητική κεραμική δεν έσβησε ποτέ από τον χάρτη της ιστορίας. Μικρά και μεγάλα εργαστήρια απλώνονταν σε όλη την έκταση της μεγαλονήσου, εκ των οποίων, το Θραψανό Πεδιάδος, οι Μαργαρίτες Μυλοποτάμου, τα Νοχιά Κισσάμου και το Κεντρί Ιεράπετρας υπήρξαν, ως και τα μέσα του 20ού αιώνα, οι τέσσερις σημαντικότεροι πυρήνες της κεραμικής δραστηριότητας του νησιού. Σήμερα, στο Θραψανό και στις Μαργαρίτες, η τέχνη αποτελεί ταυτοτικό στοιχείο των κοινοτήτων αυτών και εξακολουθεί να αποτελεί μια ζωντανή παράδοση που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, αλλά και βασικός παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης.
Η αγγειοπλαστική παράδοση του Θραψανού Ηρακλείου Κρήτης
Στα είκοσι εν ενεργεία εργαστήρια, οι «μαστόροι» κατασκευάζουν μικρά και μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία ακολουθώντας τα βήματα μιας κληροδοτημένης γνώσης που εντοπίζεται ήδη από τον 16ο αιώνα. Χαρακτηριστικά της παράδοσης αυτής είναι τα πιθάρια. Τα θραψανιώτικα αγγεία χρησιμοποιούνται ως διακοσμητικά στοιχεία εσωτερικών και εξωτερικών χώρων και σε εξαιρετικές περιπτώσεις αξιοποιούνται στην οινοπαραγωγή ή στην αποθήκευση λαδιού, κρασιού, σιτηρών και άλλων γεωργικών προϊόντων.
Η αγγειοπλαστική παράδοση των Μαργαριτών Μυλοποτάμου Κρήτης
Οι Μαργαρίτες Ρεθύμνου Κρήτης υπήρξαν το κέντρο παραγωγής χρηστικών κεραμικών αγγείων που τροφοδοτούσε την περιοχή της Δυτικής Κρήτης για εκατονταετίες. Σήμερα συνεχίζουν να λειτουργούν στις Μαργαρίτες δεκαεννέα εργαστήρια/οικοτεχνίες που δημιουργούν χρηστικά και διακοσμητικά κεραμικά με έμπνευση από τις παραδοσιακές φόρμες και το διάκοσμο των Μαργαριτσανών αγγείων, χρησιμοποιώντας σε πολλές περιπτώσεις τα ντόπια χώματα και εφαρμόζοντας τις πανάρχαιες τεχνικές όπτισης σε ξυλοκάμινο.
Πηγή: Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Υπουργείο Πολιτισμού
*Πήλινες κυψέλες δεν ήταν, βέβαια, σε θέση να κατασκευάσουν οι ίδιοι οι μελισσοκόμοι - έπρεπε να τις παραγγείλουν σε αγγειοπλάστες.
Φωτογραφίες: Γιώργος Μεστούσης
Αφηγήσεις
Οι βεντέμες των αγγειοπλαστών στις Μαργαρίτες αφορούν την εποχιακή κατασκευή, τη μεταφορά και την πώληση διαφόρων τύπων αγγείων σε όλη την περιοχή γύρω από το χωριό, αλλά και προς τα δυτικά, προς τα Χανιά, και νότια, προς τα Μεσσαρά… Συνήθως, σε αυτό το σύστημα εργασίας, κάθε συντεχνία αποτελούνταν από μόλις 2 ή 3 άτομα. Δεν έπιαναν τόσο πολύ την ανατολή, γιατί καλύπτονταν από άλλα αγγειοπλαστικά κέντρα - το Θραψανό. Στο Θραψανό, ο αριθμός των αγγειοπλαστών ανά συντεχνία ήταν μεγαλύτερος και κάθε βεντέμα παρέμενε περισσότερο χρόνο στον προορισμό της, σε σχέση με τις Μαργαρίτες. Οι αγγειοπλάστες εγκαθίσταντο σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία που σχεδίαζαν να δουλέψουν, έφτιαχναν το καμίνι τους εκεί που πήγαιναν, και άρχιζαν να παράγουν επί τόπου. Επίσης, μετέφεραν και με ζώα και γαϊδούρια διάφορους τύπους αγγείων που είχαν κατασκευάσει στο χωριό – ανάμεσα σε αυτά τα αγγεία και μελισσοκομικά, όπως βρασκιά* και καπνιστήρια, και τα πουλούσαν με ανταλλαγές σε είδος.
*βρασκί: κάθετη πήλινη κυψέλη κινητής κηρήθρας της Κρήτης
ΜΑΡΙΑ ΠΑΔΟΥΒΑ
ΕΘΝΟΛΟΓΟΣ
Είμαι ο τελευταίος από τους παλιούς. Τη δουλειά που έφτιαχνα ως παλιός μάστορας, τη μετάδωκα στα παιδιά μου και φτιάχνουν και αυτά τώρα. Όταν κάναμε τα βρασκιά*, δεν υπήρχαν κυψέλες από ξύλο. Στις μελοκουρούπες* κάναμε από πάνω ένα άνοιγμα στα χείλια για να μη μπορούν να μπουν οι μελιτάκοι* στο μέλι. Οι πουργοί* κουβαλούσαν το χώμα, μαλάσσαν τον πηλό, κόβαν κλαδιά και τα κουβαλούσαν. Στο ψήσιμο, το καμίνι ήθελε πολλά κλαδιά. Από το πρωί ως το βράδυ ψήναμε, ήταν πολλή η ζέστη – φωτιά το καμίνι, φωτιά από πάνω ο ήλιος, παθαίναμε στρούσια*. Οι παλιοί αγγειοπλάστες πηγαίναν σε χωριά που υπήρχαν νερά και φτιάχνανε τα αγγεία εκεί για να μην τα κουβαλούν. Τα κουβαλούσαν με τους γαϊδάρους. Ήταν κάτι μονοπάτια, κάτι στενέματα, και περπατούσαν από το πρωί και βραδιάζονταν για να φτάσουν, γή* από το βράδυ μέχρι το πρωί. Για να πάνε να τα πουλήσουν στα χωριά, για να πάρουν είδος με είδος. Πηγαίναν γιατί δε μπορούσαν να τα πουλήσουν εύκολα.
*βρασκί: κάθετη πήλινη κυψέλη κινητής κηρήθρας της Κρήτης
*μελοκουρούπες: πήλινα σκεύη φύλαξης μελιού
*μελιτάκοι: μυρμήγκια
*πουργοί: βοηθοί του αγγειοπλάστη
*στρούσια: μαρτύρια, κακουχίες
*γή: ή
(Κρητική διάλεκτος)
ΚΩΣΤΑΣ ΔΑΝΔΟΛΟΣ
ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΤΩΝ ΜΑΡΓΑΡΙΤΩΝ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΡΗΤΗΣ